Развіццё прамысловасці БССР у перыяд новай эканамічнай палітыкі (1921 — пачатак 1930-х).
Развіццё прамысловасці БССР у перыяд новай эканамічнай палітыкі (1921 — пачатак 1930-х).Готовая дипломная работа по Истории Беларуси. Объем работы: 82 стр. с приложениями; Год: 2017; Язык: белорусский/русский; Страна: Беларусь.
ЗМЕСТ
Пералік умоўных абазначэнняў і скарачэнняў 3
Тэрміналагічны слоўнік 4
Рэферат дыпломнай працы 6
Реферат дипломной работы 7
Abstract of the thesis 8
УВОДЗІНЫ 9
ГЛАВА 1 ГІСТАРЫЯГРАФІЯ, КРЫНІЦЫ І МЕТАДАЛОГІЯ ДАСЛЕДАВАННЯ 12
1.1 Гістарыяграфія праблемы 12
1.2 Крыніцы 16
1.3 Метадалогія даследавання 19
ГЛАВА 2 РАЗВИТИЕ ПРОМЫШЛЕННОСТИ КАК ОДНО ИЗ НАПРАВЛЕНИЙ НЭП В БССР 22
2.1 Состояние промышленности БССР к концу второго десятилетия XX века 22
2.2 Сущность НЭПа и начало его реализации в БССР 34
ГЛАВА 3 ПРОМЫШЛЕННЫЙ СЕКТОР БССР В ПЕРИОД ПРОВЕДЕНИЯ НЭПА 45
3.1 Основные показатели промышленности БССР в условиях НЭП 45
3.2 Положение рабочего класса БССР в перид НЭП 54
3.3 Причины сворачивания НЭП и преход к индустриализации 62
ЗАКЛЮЧЭННЕ 67
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ І ЛІТАРАТУРЫ 70
ДАДАТКІ 74
УВОДЗІНЫ
Эканамічнае развіццё Беларусі было абумоўлена ваенна-палітычнымі ўмовамі міжваеннага перыяду. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г., падзеі Грамадзянскай вайны, якая адбывалася пасля яе паміж рознымі палітычнымі сіламі за ўладу, а таксама замежная інтэрвенцыя, прывялі да вялікіх людскіх і эканамічных страт. Асабліва вялікія разбурэнні былі ў прамысловасці і сельскай гаспадарцы. Адсутнасць сацыяльна-эканамічнай базы, абумовіла неабходнасць развіваць уласную прамысловасць. Пры гэтым трэба адзначыць, што папярэдняя палітыка «ваеннага камунізму» прывяла людзей да галечы і абнішчэння. Аднак яна была адным з фактраў перамогі савецкай улады, якая дазволіла хутка сканцэнтраваць неабходныя рэсурсы. Пасля перамогі бальшавікоў у Грамадзянскай вайне, правядзенне палітыкі «ваеннага камунізму» стала фактарам, які замаруджваў развіццё савецкай дзяржавы. Пагроза новай грамадзянскай вайны прывяла да таго, што кіраўніцтва ўсвядоміла неабходнасць кардынальных змен ва ўсіх сферах жыцця грамадства.
У савецкай дзяржаўнасці, на аснове якой развівалася і беларуская, 1921 г. стаў пераломным. Змены адбыліся не толькі ў палітычным жыцці, дзе практычна заціхла Грамадзянская вайна ў Расіі, а буйныя паўстанні былі пераможаны, падпісана Рыжская мірная дамова з Польшчай, але і ў эканамічным развіцці. З сакавіка 1921 г. пачалося кардынальна новае эканамічнае развіццё Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР) у складзе адзінай эканамічнай сацыялістычнай сістэмы. Існаванне гэтай сістэмы было зацверджана 30 снежня 1922 г., калі афіцыйна быў створаны Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (СССР). Прамысловае развіццё БССР у дваццатых гадах ХХ стагоддзя стала этапам паступовага будаўніцтва сацыялістычнага грамадства.
Мэтай дыпломнай працы з’яўляецца комплексны аналіз аспектаў развіцця прамысловасці ў перыяд новай эканамічнай палітыкі ў БССР. Для рэалізацыі мэты дыпломнай працы былі пастаўлены наступныя задачы:
1) абазначыць узровень развіцця прамысловасці БССР да пачатку НЭП;
2) выявіць сутнасць з’яў, якімі суправаджалася новая эканамічная палітыка у прамысловасці БССР у дваццатых гадах ХХ стагоддзя;
3) вызначыць асноўный колькасныя і якасныя паказчыкі прамысловасці БССР у перыяд НЭП;
4) вызначыць становішча працоўнага класа ў перыяд НЭП;
5) вызначыць становішча прамысловасці ў перыяд згортвання НЭПа і пераходу да індустрыялізацыі.
Аб’ект даследавання – становішча прамысловасці БССР у перыяд новай эканамічнай палітыкі.
Прадмет – працэсы і заканамернасці, якімі характарызавалася становішча прамысловасці.
Храналагічнымі рамкамі даследавання з’яўляюцца 1921 і пачатак 30-х гадоў ХХ стагоддзя. Ніжняя храналагічная мяжа абумоўлена прыняццем у сакавіку 1921г. на Х з’ездзе РКП(б) новай эканамічнай палітыкі (НЭП). Верхняя мяжа – канчатковым зготваннем НЭПа.
Прамысловасць з’яўляецца важным фактарам для нарамальнага функцыянавання эканомікі, цікава сваёй неадназначнасцю і наяўнасцю дыскусійных пытанняў. Гэта і вызначае актуальнасць тэмы дыпломнай працы. Цяжкае эканамічнае становішча пагражала вялікімі людскімі стратамі. Развіццё прамысловасці в гэты перыяд застаецца прадметам для гістарычнага дыскурсу. У працэсе вывучэння эканамічнага развіцця выявілася некалькі дыскусійных пытанняў. Гэта звязана з тым, што сам працэс прамысловага развіцця быў супярэчлівым. З аднаго боку – хоць адразу і невялікія, але пачаўшыяся поспехі ў будаўніцтве прамысловасці. З іншага боку – вялікае напружанне сіл насельніцтва, якое дасягалася камандна-адміністрацыйнымі метадамі. Асноўная праблема заключалася ў тым, што адносіны да НЭПа змяняліся нават падчас яго правядзення. Да цяперашняга часу дыскусійным застаецца пытанне аб сутнасці палітыкі НЭПа. Адна частка гісторыкаў бачыць у НЭПе толькі часовую саступку, якая была неабходна для аднаўлення эканомікі і недапушчэння новай грамадзянскай вайны. Другая частка бачыць упушчаную магчымасць для развіцця эканомікі на больш дэмакратычных пачатках. Дыскусіі ўзнікаюць у першую чаргу ў тым, што яе правядзенне патрабавала значнай канцэнтрацыі і напружання сіл насельніцтва. Выкананне пастаўленых задач дапаможа дасягнуць мэты дыпломнай працы. Але яно магчыма толькі на аснове аналізу гістарычных даследванняў і гістарычных крыніц. З дапамогай чаго можна дакладна рэканструяваць працэсы эканамічнага развіцця, а таксама прасачыць іх сувязі з астатнімі сферамі жыцця грамадства БССР. Прамысловасць ў сваю чаргу з’яўляецца базісам, які дазваляе функцыянаваць астатнім сферам грамадскага жыцця і ўвогуле ўсяму грамадству. Таму ад ўзроўня прамысловага развіцця, галоўным чынам, залежыць дабрабыт дзяржавы і з цягам часу гэта не змянілася, а нават стала больш яскрава назірацца.
Тэарэтычнай асновай працы паслужылі працы айчынных і замежных аўтараў. Сярод якіх М. Касцюк, А. Вабішчэвіч, І. Ігнаценка, Л.В. Крывічанін, Л.Н. Юрэвіч, О.Ф. Куперман, JI. М. Лыч, В. А. Полуян, Я.В. Мірановіч, Я.К. Новік, І.Л. Качалаў, Н.Я Новік, Г. Кісялёў, М.В. Біч, С. В. Вайтовіч, С. М. Ходзін, Ю.В. Васкрасенскі, Г.П. Дзегцяроў, В.З. Дробіжоў, П.Е. Завалееў, Т.С. Гарбуноў, Л.С. Абцедарскі, І.І. Коўкель, Э.С. Ярмусік, Н.Д. Кандрацьеў, С.Ф. Коэн, Л. Крыштаповіч, А. Філіпаў, В.І. Кузьмін, Л. П. Ліпінскі, Т.С. Процька, Л.Н. Пушкароў, М.Г. Матусевіч, В.І. Дрыц, А.М. Сасім, Л.М.Сосін, Я.І. Церашчонак, П.Г.Чыгрынаў, В.І. Галубовіч і іншыя.
У дыпломнай працы былі выкарыстаны наступныя метады даследавання: гісторыка-параўнаўчы, гісторыка-сістэмны, гісторыка-генетычны, аналіз і сінтэз.
Пры падрыхтоўцы дыпломнай працы шырока выкарыстоўваўся статыстычны матэрыял, архіўныя крыніцы, а таксама агульнатэарэтычная і спецыяльная літаратура.
Структура і аб’ём дыпломнай працы абумоўлены мэтай і задачамі даследавання, якое праводзіцца. Праца складаецца з уводзін, трох глаў, спісу выкарыстаных крыніц і літаратуры, дадаткаў, 6 табліц. Поўны аб’ём дыпломнай працы 83 старонкі, з іх 8 дадаткаў займаюць 11 старонак. Бібліяграфічны спіс уключае 45 пунктаў. Аўтар працы падцвярджае, што ўсе запазычаныя з літаратурных і іншых крыніц звесткі суправаджаюцца спасылкамі на іх аўтараў.
ЗАКЛЮЧЭННЕ
Таким образом, войны и революции губительно отразились на состоянии экономики. За годы первой мировой войны значительно сократился выпуск промышленной продукции, часть предприятий была эвакуирована, полностью прекратили деятельность целые отрасли производства. Произошло резкое обнищание населения, что способствовало быстрой победе Февральской революции. Половинчатость принимаемых мер и нежелание Временного правительства решительно вмешаться в сферу производства и распределения еще больше осложнили ситуацию в стране.
Первые социалистические преобразования были направлены на возрождение экономики. Поиск новых форм и методов хозяйствования осуществлялся с широким привлечением рабочих к управлению производством. Этот процесс был прерван гражданской войной и политикой «военного коммунизма». Была введена жесткая централизованная административная система управления, ликвидированы рыночные отношения, произошла натурализация экономической жизни. За короткое время белорусская промышленность оказалась в катастрофическом положении.
Экономический механизм в период НЭПа базировался на использовании экономических методов в сохранившейся административной системе хозяйства. Начало НЭПа было положено в сельскохозяйственной политике, задачей которой было получение большего объема продуктов питания; затем он получил развитие в коммерческой политике поощрения торговли, включая финансовую, направленную на стабилизацию валюты; наконец, он стал промышленной политикой, которая позволила восстановить промышленность. НЭП стал своеобразной попыткой интеграции в рамках единого хозяйственного комплекса качественно разнородных производительных сил и укладов. Его можно рассматривать как тип многоукладной экономики, внутренне неустойчивой по своей природе. Заметим,что НЭП своеобразно уловил общемировую тенденцию перехода к сочетанию рыночных механизмов и государственного регулирования. Но большевики реализовали эту идею как бы с обратной стороны: развитые страны шли от свободного рынка к внедрению отдельных элементов государственного вмешательства, а Советская власть – от тотального госрегулирования к допущению «капиталистических» по тогдашней терминологии элементов. Причем политическое руководство СССР считало основной целью НЭПа быстрое преодоление многоукладности и создание однородного социалистического общества
Несмотря на значительное улучшения показателей белорусской промышленности в период нэпа далеко не все предприятия, переведенные на хозрасчет, получали прибыль. Почти постоянно были убыточными льнопрядильная и швейная отрасли промышленности. Частично это объяснялось недостаточностью собственных оборотных средств во всей промышленности, необходимостью путем внутрипромышленных накоплений пополнять оборотные средства убыточных предприятий. Фабрики и заводы, входившие в объединения, фактически не имели оперативной самостоятельности. Вся производственная, хозяйственная и финансовая деятельность предприятий была подчинена трестам. Фабрики и заводы не имели своего баланса, их снабжение и сбыт готовой продукции на рынке не могли осуществляться самостоятельно. Естественно, что такое положение не способствовало заинтересованности в получении предприятиями максимальной прибыли.
К концу 1925 г. промышленность Беларуси была восстановлена и достигла уровня 1913 г. В 1925/26 хозяйственном году валовая продукция цензовой промышленности восточных областей БССР превысила довоенный уровень на 28,5%, при этом 96,8% составлял государственный сектор промышленности. Удельный вес промышленной продукции во всем народном хозяйстве Беларуси возрос до 22,3%. Особенно быстрый рост валовой продукции наблюдался в стекольной, деревообрабатывающей и пищевкусовой отраслях.
Однако, несмотря на некоторые успехи, возможности к дальнейшему расширению производства были ограниченными. Лишь с 1926 г. развернулось строительство ряда крупных предприятий, например Бобруйского деревообрабатывающего комбината, Гомсельмаша, Могилевской фабрики, «Красная Березина» и некоторых других, с 1927 г. началось строительство БелГРЭС. В итоге к 1927/28 хозяйственному году валовой объем продукции цензовой промышленности превзошел уровень 1913 г. почти в два раза, однако вкладываемых средств, полученных от государственных займов, доходов от внутренней и внешней торговли, было явно недостаточно. С конца 20-х гг. руководство страны переориентировалось на жёсткие, чрезвычайные методы накопления ресурсов для индустриализации.
В целях увеличения производительности труда необходимо было повысить материальную заинтересованность рабочих. Сделать это можно было, коренным образом пересмотрев вопросы оплаты и организации труда на каждом предприятии. С этой целью в первые годы НЭПа предпринимались попытки к изменению существующей системы оплаты труда. В этот период проведена определенная работа по переводу промышленности на сдельную форму оплаты труда. На белорусских предприятиях эта форма оплаты труда широко стала применяться с 1922 г. Значительное увеличение количества рабочих, занятых на сдельных работах, особенно наблюдалось в последние годы восстановительного периода. При этом вместе со сдельщиной на белорусских предприятиях широко использовалась повременная оплата труда. Однако в рассматриваемый период как сдельная, так и повременная оплата не могла в полной мере способствовать проведению в жизнь принципа материальной заинтересованности. Это объяснялось тем, что в этот период не был налажен учет труда каждого работника. Работа по нормированию труда только начиналась. Отсутствовали технически обоснованные нормы выработки, которые стимулировали бы рост производительности труда, способствовали лучшей организации производственных процессов. На многих белорусских предприятиях, где применялась сдельщина, нормы выработки были занижены. Предпринимались лишь первые попытки по налаживанию нормирования в промышленности Беларуси. В итоге такая прогрессивная форма оплаты труда, как сдельная, в период нэпа не дала ожидаемого результата.
Між тым, аднаўленне i далейшае развіццё прамысловасці, транспарту, сельскагаспадарчай вытворчасці спрыялі паступоваму скарачэнню колькасці рабочых i служачых з мінімальнай зарплатай (трэба адзначыць, што па заработай плаце Беларуская ССР значна адставала ад іншых рэспублік Савецкага Саюза.).
Пазітыўныя зpyxi ў даходах давалi насельніцтву магчымасць адлічваць пэўную ix частку для захавання ў ашчадных касах. Акрамя таго, пэўнае павелічэнне даходаў працоўных далi магчымасць палепшыць ix харчаванне.
Таким образом, благодаря НЭПу, сочетавшему государственные и личные интересы, было успешно восстановлено сельское хозяйство республики, промышленность получила стимул для развития, возросла численность промышленных предприятий и работающих на них. Потребительский рынок был наполнен, торговля увеличивала обороты. Но Беларусь всей еще оставалась слабо развитой в индустриальном плане, удельный вес ее в промышленности СССР был крайне низким: в 1923/24 хозяйственном году – 0,7 % в 1925/26 – 0,7 %. Несмотря на бесспорный потенциал для дальнейшего движения вперед, это было невозможно без модернизации экономического комплекса как всего СССР, так и нашей республики. В конце 20-х гг. перед политическим руководством встали нелегкие вопросы выбора путей такой модернизации.
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ І ЛІТАРАТУРЫ
1. Гісторыя Беларусі: у 6 т. рэдкал.: М. Касцюк (гал.рэд.) [і інш.]. – Мінск: Экаперспектыва, 2000 – 2005. – Т.5: Беларусь у 1917–1945 гг. / А. Вабішчэвіч [і інш.]. – 2006. – 613 с.
2. Гісторыя Беларускай ССР: у 5 т. / рэдкал.: І. Ігнаценка [і інш.]. – Мінск: Навука і тэхніка, 1972–1975. – Т. 3: Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў БССР (1917–1937 гг.) / І. Ігнаценка [і інш.]. – 1973. – 696 с.
3. Гісторыя Беларускай ССР: у 5т. / рэдкал.: І. Ігнаценка [і інш.]. – Мінск: Навука і тэхніка, 1972–1975. – Т. 4: Беларусь напярэдадні і ў гады Вялікай Айчыннай вайны Савецкага Саюза (1938–1945 гг.) / І. Ігнаценка [і інш.]. – 1975. – 640 с.
4. Куперман, О.Ф. Беларусізацыя пад №19 / Л.В. Крывічанін, Л.Н. Юрэвіч; пад. рэд О.Ф. Куперман – Нью-Йорк: Бел. ін-т навукі і мастацтва, 1988. – 163 с.
5. Лыч JI. М. Ликвидация экономического и социально-куль-турного неравенства союзных республик: На при-мере Белорусской ССР (1917—1941 гг.) / Под ред. В. А. Полуяна.—Мн.: Наука и техника, 1987.—287 с.
6. Мірановіч, Я.В Найноўшая гісторыя Беларусі / Я.В. Мірановіч. – СПб: Неўскі прасцяг, 2003. – 243 с.
7. Нарысы гісторыі Беларусі: у 2 ч. / М.П. Касцюк [і інш.]; пад агул.рэд. М.П. Касцюк. – Мінск: Беларусь, 1994–1995. – 709 с.
8. Новік, Я.К. Гісторыя Беларусі: ад старажытных часоў – па 2008 г. / Я.К. Новік, І.Л. Качалаў, Н.Я Новік; пад.рэд. Я.К. Новіка. – 2-е выд., Мінск, 2010. – 512 с.
9. Памяць. Мінск: у 4 т. / рэдкал.: Г. Кісялёў (гал.рэд.) [і інш.]. – Мінск: БЕЛТА, 2001. – Т.3: Памяць. Мінск / Г. Кісялёў [і інш.]. – 2004. – 735 с.
10. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. / рэдкал.: М.В. Біч (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск: Беларус. энцыклапедыя, 1993–2003. – 592 с.
11. Вайтович, С. В. Материалы финансовых органов в изучении налогообложения в первые годы нэпа / С. В. Вайтович // Крыніцазнаўства і спецыяльныя гістарычныя дысцыпліны : навук. зб. Вып. 7 / рэдкал. : С. М. Ходзін (адк. рэд.) [і інш.]. — Мінск : БДУ, 2012. — C. 68-79.
12. Воскресенский, Ю.В. Переход комунистической партии к осуществлению политики социалистической индустриализации в СССР / Ю.В. Воскресенский. – Москва: Моск. ун-т, 1969. – 333 с.
13. Дегтярёв, Г.П. Нэп: идеологические тупики реформы / Г.П. Дегтярёв // Вестник Российской Академии наук. – 1992. – №4. – С. 13.
14. Дробижев, В.З. Советский рабочий класс в период социалистической реконструкции народного хозяйства / В.З. Дробижев. – Москва: ВПШ и АОН при ЦК КПСС, 1961. – 64 с.
15. Завалеев, П.Е. Рабочий класс Белоруссии в борьбе за социализм (1917–1932 гг.) / П.Е. Завалеев. – Минск: Политиздат, 1967. – 393 с.
16. История Белорусской ССР: в 2 т. / Т.С. Горбунов [ и др.]; АН БССР, Ин-т истории; под общ. ред. Л.С. Абцедарского, Т.С. Горбунова. – Минск, 1961. – 267 с.
17. История рабочего класса БелорусскойССР: в 4 т. / рэдкол.: М.Костюк (гл.ред.) [и др.]. – Минск: Наука и техника, 1984. – Т.2: Рабочий класс БССР в годы Великой Октябрьской социалистической революции и построения социализма (1917–1937 гг.) / И. Игнатенко [и др.]. – 1985. – 487 с.
18. Итоги десятилетия Советской власти в цифрах. 1917-1927. М.
19. Ковкель, И.И. История Беларуси: с древнейших времен до нашего времени / И.И. Ковкель, Э.С. Ярмусик. – 8-е изд. – Минск, 2010. – 622 с.
20. Кондратьев, Н.Д. Проблемы экономической динамики / Н.Д. Кондратьев. – Москва: Экономика, 1989. – 523 с.
21. Коэн, С.Ф Можно ли было реформировать Советскую систему? / С.Ф. Коэн. – Москва: Новый хронограф: АИРО-XXI, 2009. – 82 с.
22. Криштапович Л., Филиппов А. БССР и Западная Белоруссия. 1919-1939 гг. (сравнительный анализ). – М.: Книжный мир, 2017. – 192 с.
23. Кузьмин, В.И. Исторический опыт советской индустриализации / В.И. Кузьмин. – Москва: Мысль, 1969. – 180 с.
24. Липинский, Л. П. Очерки истории профсоюзов Белоруссии (1905 – 1969) / Л. П. Липинский. – Минск: «Беларусь», 1969. – 474 с.
25. НАРБ. Ф.93 (Министерство финансов Республики Беларусь). Оп. 1. Т. 1. Д. 102 – Протоколы заседаний Коллегии Наркомфина БССР. 1920–1922 гг.
26. НАРБ. Ф. 93 (Министерство финансов Республики Беларусь). Оп. 1, Т. 1. Д. 206 – Декреты, постановления и циркуляры СНК и НКФ РСФСР и БССР. 1921–1922 гг.
27. НАРБ. Ф. 93 (Министерство финансов Республики Беларусь). Оп. 1. Т. 1. Д. 228 – Сведения о предполагаемых доходах и расходах по смете ЦИК БССР за 1923–1924 гг. и открытие кредитов наркоматам за октябрь – декабрь 1923 г.
28. НАРБ. – Фонд 70. – Оп. 2. – Д. 8. Беларускі дзяржаўны трэст хімічнай прамысловасці (Белхімтрэст) Народнага камісарыята лёгкай прамысловасці (Наркамлёгпрама) БССР 1930–1933 гг.
29. НАРБ. – Фонд 80. – Оп. 1. – Д. 73. Беларускі дзяржаўны трэст кожвенай прамысловасці (Белкожтрэст) ВСНХ БССР 1924–1932 гг.
30. НАРБ. – Фонд 80. – Оп. 1. – Д. 73. Беларускі дзяржаўны трэст кожвенай прамысловасці (Белкожтрэст) ВСНХ БССР 1924–1932 гг.
31. НАРБ. – Фонд 80. – Оп. 1. – Д. 73. Беларускі дзяржаўны трэст кожвенай прамысловасці (Белкожтрэст) ВСНХ БССР 1924–1932 гг.
32. НАРБ. – Фонд 80. – Оп. 1. – Д. 73. Беларускі дзяржаўны трэст кожвенай прамысловасці (Белкожтрэст) ВСНХ БССР 1924–1932 гг.
33. НАРБ. – Фонд 80. – Оп. 1. – Д. 73. Беларускі дзяржаўны трэст кожвенай прамысловасці (Белкожтрэст) ВСНХ БССР 1924–1932 гг.
34. Нетылькин, А.Т. Осуществление ленинской политики индустриализации в Белоруссии (1926–1941 гг.) / А.Т. Нетылькин. – Минск: Беларусь, 1979. – 207 с.
35. Протько, Т.С. Становление советской тоталитарной системы в Беларуси (1917–1941 гг.) / Т.С. Протько. – Минск: Тесей, 2002. – 686 с.
36. Пушкарёв, Л.Н. Классификация русских письменных источников по отечественной истории / Л.Н. Пушкарёв. – Москва: Наука, 1975. – 282 с.
37. Развитие экономики Белоруссии в 1921–1927 гг. / М.Г. Матусевич и [др.]; Академия наук Белорусской ССР, Ин-т экономики; под общ. ред. Ф.С. Мартинкевича, В.И. Дрица. – Минск: Наука и техника, 1973. – 332 с.
38. Развитие экономики Белоруссии в 1928–1941 гг. / Акад. наук БССР; под ред. В.И. Дрица. – Минск: Наука и техника, 1975. – 316 с.
39. Сасим, А.М. Промышленность Беларус в 20 ст.: очерк развития промышленности Беларуси в течении 20 ст. / А.М. Сасим. – Минск: Экоперспектива, 2001. – 271 с.
40. Совершенно секретно: Лубянка-Сталину о положении в стране (1922-1934 гг.). Т. 1. 1922-1923. Ч. 2. М„ 2001. С. 639: Т. 3. 1925 г. Ч. 2. М.. 2002. С. 526.
41. Сосин, Л.М. Промышленность строительных материалов Белорусской ССР и перспективы ее развития в семилетке / Л.М. Сосин. – Минск: Беларуская думка, 1959. – 506 с.
42. Хрестоматия по истории Беларуси: учеб. пособие для студентов учреждений высшего образования по историческим специальностям: в 2 ч. / Я.И. Терещенок [и др.]. – Минск: Издательский центр БГУ, 2012. – Ч.2: Хрестоматия по истории Беларуси 1917–1945 гг. – 446 с.
43. Чигринов, П.Г. Очерки истории Беларуси: учеб. пособие / П.Г. Чигринов; под ред. П.Г.Чигринова. – Минск: Выш. шк., 2000. – 460 с.
44. Экономическая история Беларуси: учеб. пособие / В.И. Голубович [и др.]; под ред. В.И. Голубовича. – Минск: Современная школа, 2007. – 190 с.
45. Экономика Советской Белоруссии. 1917-1927. Мн, 1967.
